Η αγροβιομηχανία των πολυεθνικών ή οι Κινέζοι αγρότες; Οι αποφάσεις του Πεκίνου θα έχουν παγκόσμιες επιπτώσεις.
Στην άλλη άκρη του κόσμου, 300 εκατομμύρια στρέμματα γεωργικών εκμεταλλεύσεων, δασών, σαβάνων και λιβαδιών στο Νότιο Κώνο της Λατινικής Αμερικής μετατράπηκαν σε φυτείες σόγιας, για να παρέχουν φθηνές ζωοτροφές στις νέες κινέζικές βιομηχανικές φάρμες .
Στην ίδια την Κίνα, το επίπεδο των τιμών που καταβάλλονται στους αγρότες και τα άλλα μέτρα υπέρ των μεγάλων αγροτικών επιχειρήσεων έχουν αναγκάσει εκατομμύρια οικογένειες να εγκαταλείψουν την παραγωγή κρέατος. Οι μεγάλες εταιρείες και οι μεγάλοι παραγωγοί αγρότες έκαναν περιουσία, αλλά οι αγροτικές κοινότητες στην Κίνα, όπως στο Νότιο Κώνο, το πλήρωσαν ακριβά.
Η ιδέα ήταν να προσφερθεί φθηνό κρέας στο κινεζικό αστικό πληθυσμό σε μεγάλη άνθηση. Ωστόσο, το 2008, οι τιμές του χοιρινού κρέατος εκτοξεύτηκαν λόγω της σοβαρής επιδημίας που έπληξε την κινεζική βιομηχανία χοίρους. Σήμερα, η χώρα ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει ένα ακόμα σοβαρότερο επεισόδιο τροφικού πληθωρισμού διότι η ξηρασία στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει προκαλέσει μια απότομη αύξηση των τιμών της σόγιας παγκοσμίως. Επιπλέον, οι Κινέζοι καταναλωτές είχαν να αντιμετωπίσουν πολλά σκάνδαλα της επισιτιστικής ασφάλειας και των περιβαλλοντικών καταστροφών λόγω της μετάβασης στη βιομηχανική παραγωγή του κρέατος.
Φέτος, η Κίνα ξεπέρασε τις Ηνωμένες Πολιτείες και έγινε η πρώτη αγορά τροφίμων στον κόσμο. Αν συνεχιστεί αυτός ο ρυθμός, οι Κινέζοι καταναλωτές θα ξοδέψουν 1.600 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ για τροφές το 2015. (Φωτογραφία: http://www.starfish-studio.com/2007/06/beijing-china.html)
Τα προβλήματα που δημιουργούν, στην Κίνα όπως και αλλού, αυτή την αυξανόμενη εξάρτηση της χώρας από τις εισαγωγές ζωοτροφών μπορεί μόνο να επιδεινωθεί εάν η Κίνα συνεχίσει να ανοίξει την αγορά της στις εισαγωγές καλαμποκιού. Το καλαμπόκι είναι η άλλη μεγάλη πρώτη ύλη για την παρασκευή βιομηχανοποιημένων ζωοτροφών. Το 2012, η Κίνα θα εισάγει την ποσότητα ρεκόρ των πέντε εκατομμυρίων τόνων αραβοσίτου και η χώρα αναμένεται να αγοράσει επτά εκατομμύρια τόνους το 2013. Ακόμα κι αν αυτό αντιπροσωπεύει μόνο το 5% περίπου της εθνικής κατανάλωσης καλαμποκιού, είναι όμως περισσότερο από τη συνολική εισαγωγή αραβοσίτου από την Κίνα τα τελευταία 25 χρόνια και τον αντίκτυπο στις παγκόσμιες τιμές ήδη γίνεται αισθητό . 1
Η Κίνα είναι σήμερα η μεγαλύτερη αγορά τροφίμων στον κόσμο. Ό, τι τρώνε οι Κινέζοι έχει παγκόσμιες επιπτώσεις, επειδή οι πρακτικές παραγωγής των τροφίμων και οι η προέλευση τους έχουν επιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Αν η κινεζική κυβέρνηση ανοίγει την χώρα στις εισαγωγές καλαμποκιού, όπως έχει γίνει για τη σόγια, θα μπορούσε να προκαλέσει στη γεωργία μια αλλαγή στην ίδια κλίμακα όπως αυτή που παρατηρήθηκε με τη σόγια. Ωστόσο, τα πρόσφατα γεγονότα δείχνουν ότι η αλλαγή έχει ήδη αρχίσει.
Πάλη επιρροής για την προμήθεια του καλαμποκιού στην Κίνα
Οι εισαγωγές σόγιας στην Κίνα επέτρεψαν στις αγροτροφικές πολυεθνικές εταιρίες όπως η Μονσάντο και η John Deere, οι οποίες παρέχουν σπόρους, χημικές ουσίες και τρακτέρ στους Βραζιλιάνους αγρότες, να αποκομίζουν τεράστια κέρδη. Αποτέλεσαν επίσης σημαντική πηγή εισοδήματος για τους εμπόρους δημητριακών και παράγωγοι ζωοτροφών, όπως η Cargill και Bunge, οι οποίες ελέγχουν πλέον τη βιομηχανία μεταποίησης της σόγιας στην Κίνα.
Το πέρασμα στις βιομηχανοποιημένες φάρμες και τις εισαγωγές σόγιας βοήθησε επίσης την άνοδο μιας νέας τάξης κινεζικών αγροτροφικών επιχειρήσεων. Η κρατική επιχείρηση COFCO και η New Hope Group, μια ιδιωτική εταιρεία, είναι πλέον πλήρεις διακρατικές αγροτροφικές επιχειρήσεις.
Μια έκρηξη του καλαμποκιού συγκρίσιμη με αυτή της σόγιας θα ταίριαζε τέλεια σε όλες αυτές τις εταιρείες. Ενώ προετοίμασαν το έδαφος, ασκούν ήδη ισχυρές πιέσεις προς αυτή την κατεύθυνση.
Εικόνα 1. Οι εισαγωγές σόγιας και καλαμποκιού στην Κίνα
Αν αυτές οι εταιρείες πάρουν αυτό που θέλουν, η κινεζική κυβέρνηση θα μειώσει ή θα εξαλείψει τελείως τις ποσοστώσεις και άλλα μέτρα που έχουν μέχρι στιγμής καταφέρει να προστατεύσουν την εθνική κατανάλωση καλαμποκιού από τον ανταγωνισμό φθηνότερων εισαγωγών. Η κινεζική κατανάλωση σόγιας έχει αυξηθεί πάνω από 160% μεταξύ του 2000 και του 2011, όταν εξαφανίστηκαν τα τελωνειακά εμπόδια, ενώ την ίδια στιγμή το εμβαδόν των καλλιεργειών της σόγιας μειώθηκε κατά 20%. Οι Κινέζοι αγρότες απλώς δεν ήταν σε θέση να ανταγωνιστούν την εισαγόμενη σόγια που κόστιζε μεταξύ 300 και 600 RMB (ήτοι US $ 45-90) λιγότερο ανά τόνο από τη σόγια που παράγεται στην Κίνα. Η εισαγόμενη σόγια σήμερα αντιπροσωπεύει τα τρία τέταρτα της σόγιας που μεταποιείται σε τροφικό λάδι και σε ζωοτροφές στην Κίνα, δηλαδή, τα προϊόντα της σύνθλιψης της σόγιας. 2
Κατά την ίδια περίοδο, η Κίνα προστάτευε αντίθετα και ρύθμιζε το καλαμπόκι της το οποίο θεωρούσε ως στρατηγικό στοιχείο της τροφικής ασφάλειας της. Η τοπική παραγωγή ακολούθησε την αύξηση της κατανάλωσης μεταξύ του 2000 και του 2011, η καλλιεργούμενη έκταση για τον αραβόσιτο αυξήθηκε κατά 44% και οι αποδόσεις αυξήθηκαν κατά 25%.3
Όσο περισσότερο καλαμπόκι εισάγει η Κίνα, τόσο περισσότερο θα σπάσει τις τιμές των δικών της αγροτών, και τόσο περισσότερο θα εξαρτηθεί από την ξένη παραγωγή.
Αλλά από πού θα έρθουν αυτοί οι νέοι ανεφοδιασμοί;
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες επιδοτούν την παραγωγή αραβόσιτου τους, αποτελούν σημαντική πηγή για την κάλυψη της κινεζικής ζήτησης σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, γεγονός το οποίο εξηγεί γιατί ο Ιάπωνας Marubeni πλήρωσε το αστρονομικό ποσό των 5,8 δισεκατομμυρίων δοκαριών ΗΠΑ τον Μάιο 2012 για την απόκτηση της αμερικανικής επιχείρησης εμπορίας δημητριακών Gavilon. Όμως, όπως φαίνεται από την φετινή ξηρασία στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι σημαντικό να διαφοροποιούνται γεωγραφικά οι προμήθειες. Κατά τη διάρκεια του έτους που προηγήθηκε της αγοράς της Gavilon, ο Marubeni είχε υπογράψει συμφωνία συνεργασίας με την κινεζική New Hope για να συνεργαστούν σε ενέργειες ανάπτυξης στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή, την Ανατολική Ευρώπη και τη Νότια Αμερική.
Αγόρασε επίσης ένα ασανσέρ σιτηρών στη Βραζιλία και ξεκίνησε μια κοινοπραξία (joint venture) με τον έμπορο δημητριακών Sinograin που ανήκει στην κινεζική κυβέρνηση, προκειμένου να εγκαταστήσει μονάδες παραγωγής ζωοτροφών και φάρμες εκτροφής γουρουνιών στην Κίνα.
«Σχεδιάζουμε να συνεχίσουμε την ανάπτυξη μας στη Λατινική Αμερική, και ίσως στην Ανατολική Ευρώπη, την Αυστραλία και την Αφρική», δήλωσε ο Daisuke Okada, διευθυντής επιχειρήσεων του κλάδου τροφίμων του Marubeni. «Συνεπώς, εάν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τη μελλοντική ζήτηση στην Κίνα, θα πρέπει να εξασφαλίσουμε καλύτερα τις τροφοδοτήσεις μας». Σύμφωνα με τον κ. Okada, η ζήτηση για ζωοτροφές θα πρέπει να τετραπλασιάσει τις εισαγωγές καλαμποκιού, περνώντας σε 15 ή 16 εκατομμύρια τόνους μέχρι το 2020, ενώ οι εισαγωγές σόγιας θα αυξηθούν από 60 σε 90 εκατομμύρια τόνους. 4
Οι κινεζικές εταιρείες προσπαθούν επίσης να ελέγχουν την τροφοδοσία των γεωργικών προϊόντων στην Κίνα. Η COFCO, ο μεγαλύτερος έμπορος δημητριακών στη χώρα και μια από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων, μελετά τις επενδυτικές ευκαιρίες στην παραγωγή και την εμπορική λογιστική της σόγιας στη Ρωσία, Βραζιλία και την Αργεντινή. Η Chongqing Grain έβαλε στην άκρη 6 δισεκατομμύρια δολάρια για να τα επενδύσει στην παραγωγή και το εμπόριο των δημητριακών και ελαιούχων στην Αργεντινή, τη Βραζιλία, τον Καναδά και άλλες χώρες. Η Beidahuang, η μεγαλύτερη γεωργική επιχείρηση στην Κίνα, ισχυρίζεται ότι άρχισε να φυτέψει σόγια σε 13.000 εκτάρια γης στην Αργεντινή και προτίθεται να συνεχίσει την επέκτασή της μέσω μιας εταιρικής σχέσης με το μεγαλύτερο γαιοκτήμονα της χώρας (βλ. πλαίσιο) .
«Η Κίνα έχει 800 εκατομμύρια αγρότες, από τους οποίους 300 έως 400.000 εγκαταλείπουν τα χωριά τους για να ζήσουν στην πόλη, γεγονός που θα αυξήσει τη ζήτηση γεωργικών προϊόντων με ταυτόχρονη μείωση της προσφοράς. Είναι ένα πλεονέκτημα για τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις όπως η δική μας», εξηγεί ο πρόεδρος του New Hope Group, Liu Yonghao, τέταρτος πλουσιότερος άνθρωπος στη Κίνας και Αντιπρόεδρος της Επιτροπής Οικονομικής Πολιτικής της Πολιτικής Συμβουλευτικής Διάσκεψης του κινεζικού λαού [CPPCC ]. Ο κ. Liu θέλει την Κίνα να ανοίξει την αγορά της στο καλαμπόκι, όπως έχει γίνει για τη σόγια, αλλάζοντας τη κατάταξη του καλαμποκιού που θα γινόταν μια μη-στρατηγική καλλιέργεια για την επισιτιστική ασφάλεια.
Η New Hope, η μεγαλύτερη ιδιωτική αγροτροφική εταιρεία στην Κίνα, είναι αυτή η οποία έχει προχωρήσει στη μεγαλύτερη επέκταση σε ξένη γη: το συγκρότημα διαθέτει 16 εργοστάσια έξω από την Κίνα και σχεδιάζει να ανοίξει 7 ή 8 περισσότερα κάθε χρόνο. Η εταιρεία σχεδιάζει επίσης να εγκαταστήσει εργοστάσια και φάρμες στη Μέση Ανατολή, τη Νότια Αφρική και την Κεντρική Ευρώπη. Υποστηρίζεται σε αυτό το σχέδιο από ένα ταμείο που ξεκίνησε το Νοέμβριο 2011, το οποίο αριθμεί μεταξύ των επενδυτών του, το κρατικό επενδυτικό ταμείο Temasek (Σιγκαπούρη), τον διεθνή έμπορο δημητριακών ADM (ΗΠΑ) και τη Mitsui (Ιαπωνία).
Ωστόσο, η παγκόσμια τροφοδοσία γεωργικών προϊόντων είναι ήδη στενή και η Κίνα δεν είναι η μόνη χώρα της οποίας η όρεξη αυξάνεται: οι γείτονες της Κίνας, ιδιαίτερα η Ιαπωνία, η Κορέα και η Ινδία, είναι όλοι τους πολύ ανήσυχοι για την τροφική ασφάλεια τους και θα λάβουν παρόμοια μέτρα για να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις τους να εξασφαλίσουν τις προμήθειες τους από το εξωτερικό.
Την ίδια ώρα, το τροφικό έλλειμμα (δηλαδή, η διαφορά μεταξύ των εισαγωγών και εξαγωγών τροφίμων) είναι στα αλήθεια μεγαλύτερο στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή σε σχέση με την Ασία και αυξάνεται επίσης πιο γρήγορα. Οι πλουσιότερες χώρες της περιοχής, μεταξύ άλλων οι χώρες του Κόλπου, λαμβάνουν επιθετικά μέτρα για να είναι σε θέση να ελέγξουν την παραγωγή τροφίμων έξω από τα σύνορά τους.
Επιβαρύνοντας ακόμα περισσότερο την κατάσταση, η αυξανόμενη ζήτηση για βιοκαύσιμα αυξάνει τον ανταγωνισμό για τα γεωργικά προϊόντα όπως το καλαμπόκι, το φοινικέλαιο και τη ζάχαρη, καθώς και αυξάνει την πίεση στη γη που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή τροφίμων. Έτσι, σε παγκόσμιο επίπεδο, η αιθανόλη χρησιμοποίησε το 27,3% του καλαμποκιού το 2011. 5
 |
«Κατά τη γνώμη μου, η αύξηση της κινεζικής ζήτησης για καλαμπόκι είναι αδυσώπητη», δήλωσε ο David Nelson της Rabobank, ένας από τους μεγαλύτερους χρηματοδότες της βιομηχανίας τροφίμων, η οποία επενδύει επίσης σε γεωργική γη στον κόσμο. (Από το «τα στοιχήματα του Marubeni στην Κίνα τη συμφωνία Gavilon», Financial Times, 29η Μαΐου 2012)
|
Τα επόμενα σύνορα
Πέρα από τον αγώνα για τον έλεγχο των υπαρχόντων κέντρων παραγωγής που προορίζονται για εξαγωγή, παρατηρείται μια ισχυρή πίεση για να ανοίξουν νέα σύνορα που θα επιτρέπουν την παραγωγή καλαμποκιού, σόγιας και άλλων γεωργικών πρώτων υλών σε χαμηλές τιμές, μια κίνηση που θυμίζει τι συνέβη στο Νότιο Κώνο της Λατινικής Αμερικής. Δεδομένου του όγκου της παγκόσμιας ζήτησης, οι τιμές των γεωργικών προϊόντων είναι πιθανό να παραμείνουν υψηλές για κάποιο χρονικό διάστημα. Τουλάχιστον στις περιοχές παραγωγής όπου το κόστος εργασίας είναι φτηνό και όπου είναι δυνατόν να δημιουργηθούν νέες γεωργικές εκμεταλλεύσεις σε μεγάλη κλίμακα, η βιομηχανική γεωργία θεωρείται σήμερα ως μια ζουμερή επιχείρηση και πολλοί παράγοντες -από τους διαχειριστές των συνταξιοδοτικών ταμείων μέχρι τους μεσίτες δημητριακών- θέλουν το μερίδιότους από αυτή τη τούρτα.
Σύμφωνα με τον Greg Page, Διευθύνων Σύμβουλος του αμερικανικού συγκροτήματος Cargill, ο μεγαλύτερος μεσίτης δημητριακών στον κόσμο και ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς γεωργικών προϊόντων στην Κίνα, πάνω από το 20% της παγκόσμιας εκτάσης θα έπρεπε να δοθεί για την παραγωγή των γεωργικών προϊόντων για να ικανοποιηθεί η αυξανόμενη κατανάλωση. Προβλέπει ότι αυτή η αύξηση της έκτασης των καλλιεργειών θα γίνει κυρίως στην Αφρική, σε εδάφη που επί του παρόντος καλλιεργούνται από μικρούς αγρότες.
"Ο κόσμος έχει ξοδέψει εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια στην Αφρική και οι μικροί παραγωγοί δεν μας έφεραν τίποτα», λέει ο κ. Page. «Χρειαζόμαστε τη γη τους, αλλά πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά για το πώς να το κάνουμε». 6
Ελπίζουν να μετατρέψουν ολόκληρες περιοχές της αφρικανικής ηπείρου σε ένα νέο cerrado , ένα μέρος όπου οι επιχειρήσεις μπορούν να έχουν πρόσβαση σε εύφορη γη, στο νερό και σε φτηνό κόστος εργασίας για να δημιουργηθεί μια εξαγωγική γεωργία μεγάλης κλίμακας.
Ορισμένες περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης, της Κολομβίας, της Κεντρικής Ασίας και της Νοτιοανατολικής Ασίας αποτελούν επίσης ενδιαφέροντες στόχους. Η International Land Coalitionέχει υπολογίσει ότι από το 2002, 83,2 εκατομμύρια εκτάρια, ήτοι το 1,7% της παγκόσμιας γεωργικής γης έχει αποκτηθεί από ξένους επενδυτές, προκειμένου να καλλιεργηθούν, και περισσότερο από το 60% αυτής της κτηματαγοράς έλαβε χώρα στην Αφρική.
Για να επιβληθούν αυτές οι αλλαγές, εκτοπίζονται κοινότητες. Εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν την πρόσβασή τους στο νερό και καταστρέφονται τα τοπικά τροφικά συστήματα για να δημιουργηθεί χώρος για τις εξαγωγικές καλλιέργειες. Το άνοιγμα των νέων συνόρων της βιομηχανικής γεωργικής παραγωγής φαίνεται ήδη καλά προχωρημένο. Η αύξηση των εξαγωγών καλαμποκιού προς τη Κίνα δεν μπορεί παρά να ρίξει λάδι σε μια φωτιά που δεν είναι σε θέση κανείς να ελέγξει.
Μια πολύ απλή λύση
Ο κόσμος δεν είναι υποχρεωμένος να βαδίσει προς αυτή την κατεύθυνση. Αντιμέτωπη με τη νέα απότομη αύξηση των τιμών των βασικών γεωργικών προϊόντων στον κόσμο, η Κίνα θα μπορούσε να επιβραδύνει τη βιομηχανική παραγωγή κρέατος, να ξεκινήσει να υποστηρίξει τη παραδοσιακή ζωοτροφή που βασίζεται στους τοπικούς πόρους και να θέσει τέρμα στις επιθετικές προσπάθειες της να μετατρέψει τους αγρότες της σε φθηνά εργατικά χέρια.
 |
| Οι χωρικοί του χωριού Nanwan στη νότια της επαρχίας Γκουανγκντόνγκ διαμαρτύρονται έξω από ένα κυβερνητικό κτίριο για να διαμαρτυρηθούν κατά της υποτιθεμένης διαφθοράς που επίτρεψε την εγκατάσταση μιας βιομηχανοποιημένης φάρμας στη γη τους. |
Τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στις αγροτικές περιοχές στην Κίνα δείχνουν ότι πολλοί μικροί παραγωγοί φοβούμενοι ότι θα διωχθούν από τα αγροκτήματά τους και θα δουν τη γη και το νερό τους να δηλητηριάζονται από τη βιομηχανική και γεωργική ρύπανση θα αγωνιστούν για να επιβιώσουν. Έχουν την ικανότητα να εξασφαλίσουν τις διατροφικές ανάγκες της χώρας, αλλά αντιμετωπίζουν ολοένα και πιο σοβαρά εμπόδια, τα περισσότερα εκ των οποίων σχετίζονται με αυτό το βιομηχανικό τροφικό σύστημα που διεισδύει ολοένα και περισσότερο στο κινεζικό οικονομικό τοπίο.
Οι κυβερνητικές αποφάσεις στηρίζονται στις εισαγωγές γεωργικών προϊόντων γιατί έτσι εξυπηρετούν τα συμφέροντα της αγροβιομηχανίας και την ανάγκη της για φθηνές πηγές ζωοτροφών. Δεν φέρνουν τίποτα στην πλειοψηφία του κινεζικού λαού και δεν εξυπηρετούν σε τίποτα ώστε να διασφαλιστούν οι τροφικές ανάγκες, αντίθετα, απειλούν τη γη, τα μέσα διαβίωσης και τα τοπικά τροφικά συστήματα των κοινοτήτων σε ολόκληρο τον κόσμο.
Σημειώσεις
Σημειώσεις
1 "Marubeni bets on China with Gavilon deal," Financial Times, 29 May 2012.
2 Pour une discussion détaillée des mesures prise spar la Chine pour permettre les importations de soja, voir Mindi Schneider, “Feeding China’s Pigs: Implications for the Environment, China’s Smallholder Farmers and Food Security,” IATP, May 2011:http://www.iatp.org/documents/feeding-china%E2%80%99s-pigs-implications-for-the-environment-china%E2%80%99s-smallholder-farmers-and-food
3 Gabe Collins and Andrew Erickson, “Tilling Foreign Soil: New Farmland Ownership Laws Force Chinese Agriculture Investors to Shift Strategies in Argentina and Brazil,” China SignPost, No. 57, 28 March 2012.
4 Ben McLannahan, “Marubeni eyes more deals to supply China,” Financial Times, 27 June 2012.
5 US National Corn Grower's Association's World of Corn report 2011
6 http://www.naplesnews.com/news/2012/apr/13/cargill-ceo-says-food-shortage-fears-unfounded/
7 Selon le Bureau national des statistiques chinois, la consommation de porc de la population rurale est passée de 15,62 kilos par personne en 2005 à 13,37 kilos en 2007.
8 Les informations contenues dans cet encadré sont essentiellement tirées de “The Decline of Household Pig Farming in Rural Southwest China: Socioeconomic Obstacles and Policy Implications,” Culture & Agriculture Vol. 32, Issue 2, 2010, par Li Jian.
9 http://www.goldmanprize.org/recipient/sofia-gatica
ΠΗΓΗ http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2012/12/blog-post_2847.html#more
