Δρ. Χρίστου Θ. Γαλλή
Περιβαλλοντολόγου-Δασολόγου Διδάκτορα του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι Ερευνητή στο Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας Θεσσαλονίκης
Όταν για πρώτη φορά, στα πλαίσια επιστημονικής επίσκεψης, βρέθηκα σε Ιαπωνικό Πανεπιστήμιο, ο συνάδελφος Ιάπωνας καθηγητής αφού με ξενάγησε στους χώρους του Πανεπιστημίου με οδήγησε στο γραφείο μου. Μου εξήγησε την λειτουργία των συστημάτων που ήταν στο γραφείο και στο τέλος μου έδειξε ένα μεταλλικό ερμάριο που βρισκόταν σε μια γωνία του γραφείου. Μέσα στο ερμάριο βρισκόταν μια φόρμα εργασίας, μπότες, κράνος και γάντια. Μια και θα είσαι μαζί μας για καιρό θα είσαι και μέλος της ομάδας βοήθειας για έκτακτες ανάγκες, όπως όλοι μας εδώ. Στη συνέχεια, για να με τοποθετήσει στην κατάλληλη ομάδα, με ρώτησε τι είδους εκπαίδευση και για πόσα χρόνια έχω πάρει μαθήματα πολιτικής προστασίας και αντιμετώπισης καταστροφών...
Είδα την μεγάλη του έκπληξη όταν του είπα ότι ούτε στο δημοτικό, ούτε στο γυμνάσιο και λύκειο αλλά ούτε στο πανεπιστήμιο και το στρατό είχα ποτέ πάρει τέτοια μαθήματα γιατί απλά δεν υπάρχουν στο Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα τέτοια μαθήματα!Παρά την δεινή οικονομική κατάσταση που έχει περιέλθει η χώρα μας, η Ελλάδα θα εξακολουθεί να υπάρχει και ο ελληνικός λαός θα εξακολουθεί να αγωνίζεται, χωρίς μοιρολατρία, για ένα καλύτερο μέλλον. Έχοντας αυτά κατά νου και με θετική δημιουργική σκέψη, το σύντομο αυτό άρθρο θέλει να δώσει περιληπτικά τις βασικές αρχές και λειτουργίες του Ιαπωνικού συστήματος κινητοποίησης του πληθυσμού σε περιπτώσεις καταστροφών και έκτακτης ανάγκης. Όχι τόσο σε επίπεδο κυβερνητικό και διοικητικό, αλλά στο θεμέλιο επίπεδο της βάσης του Ιαπωνικού λαού, του σχολείου και της γειτονιάς-κοινότητας. Πολιτική Προστασία στην Ιαπωνική Εκπαίδευση. Η εκπαίδευση των νέων της Ιαπωνίας σε θέματα πολιτικής προστασίας και αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών αρχίζει από πολύ νωρίς, από το δημοτικό σχολείο (ηλικίες 7-12 ετών)! Στη δεύτερη τάξη του δημοτικού υπάρχει το μάθημα σχετικά με τις δημόσιες εγκαταστάσεις αντιμετώπισης έκτατων αναγκών και το προσωπικό τους, όπως για παράδειγμα τους πυροσβεστικούς σταθμούς και τους πυροσβέστες. Είναι η πρώτη επαφή του νέου Ιάπωνα με τον τομέα πολιτικής προστασίας της χώρας του. Στην πέμπτη τάξη του δημοτικού υπάρχουν τρία μαθήματα πολιτικής προστασίας. Το ένα αναφέρεται στους κινδύνους από το τρεχούμενο νερό, δηλ. χείμαρροι, πλημμύρες κτλ. το δεύτερο είναι μια άσκηση εκπαίδευσης στο τρόπο μαγειρέματος φαγητού στο ύπαιθρο, και το τρίτο μάθημα είναι σχετικό με την πρόληψη ατυχημάτων. Στην τελευταία τάξη του δημοτικού, την 6η, συνεχίζεται η εκπαίδευση στην προετοιμασία φαγητού στο ύπαιθρο και επιπλέον προσφέρεται το μάθημα σχετικά με τις αλλαγές που επιφέρουν στη γη οι εκρήξεις ηφαίστειων, οι πλημμύρες και οι σεισμοί. Στο Γυμνάσιο, ηλικίες 13-15 ετών, τα βασικά μαθήματα πολιτικής προστασίας περιλαμβάνουν μαθήματα για τα χαρακτηριστικά των σεισμών και των ηφαιστειακών εκρήξεων, πρόληψης τραυματισμών και παροχής πρώτων βοηθειών σε περίοδο καταστροφών και εκτάκτων αναγκών, και συνεχίζεται η εκπαίδευση στην προετοιμασία φαγητού και διαβίωσης σε περιόδους καταστροφών. Στο Λύκειο, ηλικίες 16-18 ετών, συνεχίζεται η εκπαίδευση για προετοιμασία φαγητού και διαβίωση σε περιόδους καταστροφών και εκτάκτων αναγκών, και επίσης υπάρχουν μαθήματα για πρώτες βοήθειες σε τέτοιες περιόδους, μάθημα για τους μηχανισμούς των σεισμών και των ηφαιστειακών εκρήξεων, και το σημαντικό μάθημα για τις αξίες και την αξιοπρέπεια της ζωής και σχέση φύσης και επιστήμης. Σε όλα τα παραπάνω επίπεδα τα μαθήματα συνοδεύονται από δραστηριότης στην τάξη όπως οδηγίες υγείας και ασφάλειας κτλ. Επίσης από ημερήσιες σχολικές εκδηλώσεις όπως γυμνάσια για την περίπτωση που το σχολείο μετατραπεί σε χώρο καταφυγίου του τοπικού πληθυσμού, γυμνάσια αντίδρασης σε ώρα σεισμού, επισκέψεις σε κέντρα πρόληψης καταστροφών και πυροσβεστικούς σταθμούς. Πέρα από τα παραπάνω υπάρχουν και ομαδικές δραστηριότης διαφόρων ομάδων όπως ομάδα επιστήμης, συναντήσεις για ασφάλεια, εθελοντικές δραστηριότητες σε περίοδο καταστροφής και εκτάκτων αναγκών κτλ. Επιπλέον υπάρχουν ειδικές ομαδικές εργασίες που κάνουν οι μαθητές όπως για παράδειγμα διερεύνηση και καταγραφή κατοικιών της τοπικής κοινότητας που είναι ασφαλή και μη ασφαλή σε περίοδο καταστροφών, έρευνα πάνω σε καταστροφές και προπαρασκευή αντιμετώπισης τους, προετοιμασία φαγητού και επιβίωση σε περίοδο καταστροφών, έρευνα στους μηχανισμούς φυσικών καταστροφών, σπουδές στις Ιαπωνικές φυσικές καταστροφές, ασκήσεις διάσωσης και πρώτων βοηθειών, εθελοντικές δραστηριότης σε περίοδο καταστροφών κτλ. Εδικά βιβλία για τους δασκάλους και εκπαιδευτές είναι διαθέσιμα καθώς και σχετικά βοηθήματα για τους μαθητές. Έχοντας αυτή την εκπαίδευση, και το πνεύμα προσφοράς και ομαδικής εργασίας οι Ιάπωνες νέοι όταν ενηλικιώνεται είναι έτοιμοι για ανιδιοτελή προσφορά. Αυτόνομος οργανισμός για την αντιμετώπισης καταστροφών-εκτάκτων αναγκών Jishu-bosai-soshiki ή εν συντομία Jishubo, σημαίνει «αυτόνομος οργανισμός αντιμετώπισης καταστροφών» και είναι μια οργάνωση για προετοιμασία αντιμετώπισης καταστροφών και δράσεις διάσωσης στο επίπεδο της Ιαπωνικής γειτονιάς-κοινότητας. Όταν μια τοπική κυβέρνησης ή ένας δήμος της Ιαπωνίας θέλει να οργανώσει εκδηλώσεις για κάθε είδος προετοιμασίας για αντιμετώπισης καταστροφών, όπως για παράδειγμα γυμνάσια και εργαστήρια, κάνει πάντα χρήση της οργανωτικής δομής των Jishubo. Αυτή η δομή συμμετοχής σε δραστηριότητες είναι μια Ιαπωνική κοινωνική κατάκτηση και διαφέρει σημαντικά από όσα ανάλογα συμβαίνουν στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα υπάρχουν εθνικά προγράμματα που σκοπεύουν να ενισχύσουν τις κοινότητες σε δράσεις εναντίον φυσικών καταστροφών. Σε μια τέτοια κοινότητα δόθηκαν 1 εκατομμύριο δολάρια για να «εμπλουτίσει την αντίσταση της σε καταστροφές μέσω προγραμμάτων μετριασμού, δραστηριοτήτων δημόσιας εκπαίδευσης, και την ανάπτυξης σχέσεων ιδιωτικού-δημοσιου τομέα». Αυτό θυμίζει ελληνικές ΜΚΟ! Στην Ευρώπη συνήθως υπάρχουν συγκεκριμένες ομάδες που συχνά χειρίζονται σαν πληρωμένοι σύμβουλοι. Η Ευρωπαϊκή προσέγγιση προγραμμάτων διαχείρισης καταστροφών δεν έχει σταθερές και καθορισμένες γραμμές επικοινωνίας ανάμεσα στις κυβερνήσεις και τους πολίτες. Οι δε διάφορες εθελοντικές ομάδες δεν έχουν συνήθως καμία σχέση με τις τοπικές κοινωνίας. Σε αντίθεση με τα παραπάνω, τα Ιαπωνικά Jishudo είναι πλήρως αυτόνομες οργανώσεις γειτονιάς με όλα τα οργανωτικά και λειτουργικά να είναι στα χέρια των πολιτών της γειτονιάς χωρίς καμία χρηματοδότηση από τους δήμους και κυβερνήσεις, χωρίς καμία πολιτικοποίηση ή άλλη εξωτερική εμπλοκή. Οι τοπικές κυβερνήσεις και οι δήμοι το μόνο που κάνουν είναι να αγοράζουν τα εργαλεία διάσωσης των Jishudo και να τους παρέχουν έτοιμες ξηρές τροφές για διανομή στην κοινότητα κατά τη διάρκεια καταστροφών. Στις περιόδους ανάμεσα στις καταστροφές τα μέλη των Jishudo οργανώνουν γυμνάσια, εκπαιδεύουν τους κατοίκους, επιθεωρούν την περιοχή της κοινότητας τους, και συντηρούν τα εργαλεία τους. Σε περίοδο καταστροφών και εκτάκτων αναγκών τα Jishudo καθοδηγούν τους πληγέντες στα καταφύγια, διασώζουν κατοίκους της κοινότητας τους, δίνουν τις πρώτες βοήθειες, και εφοδιάζουν όσους έχουν ανάγκη με τροφές και νερό. Με στοιχεία του 2004, το 63% των νοικοκυριών της Ιαπωνίας παίρνουν μέρος ενεργά στα Jishudo. Το ποσοστό αυτό είχε ανοδική πορεία και σήμερα είναι κατά πολύ μεγαλύτερο. Το 2004, συνολικά 105000 οργανισμοί είχαν εγγραφή σαν Jishudo σε όλη τη χώρα. Σε ένα επόμενο άρθρο θα αναφερθούμε στο Ιαπωνικό παραδοσιακό σύστημα διοίκησης γειτονιάς-κοινότητας το Chonaikai, και τη σχέση του με τα Jishudo. Τι είναι αυτό που κάνει του πολίτες να συμμετέχουν στα Jishudo Το ερώτημα που υπάρχει στη χώρα μας και σε πολλές χώρες του κόσμου κινείται γύρω από το θέμα πως μπορεί να συμμετάσχουν και να κινητοποιηθούν οργανωμένα οι πολίτες σε τέτοιας οργανισμούς βοήθειας για π[περιόδους καταστροφών. Οι λόγοι που ένας ιάπωνας συμμετέχει ενεργά στα Jishudo έχουν σχέση με την εκπαίδευση του, όπως περιγράφτηκε παραπάνω, με το αίσθημα συμμετοχής στη διαδικασίες της κοινότητας τους και του αισθήματος άτι ανήκουν και είναι μέλη της, ότι είναι χρήσιμος στους συμπολίτες του και στη χώρα του. Αυτό το αίσθημα συνδυάζεται και με ένα ιδιαίτερο κώδικα τιμής και μια παράδοση κοινοτισμού που υπάρχει στην Ιαπωνία. Ένας άλλος λόγος είναι η ανάγκη για προσωπική απόκτηση γνώσης και βελτίωσης των ικανοτήτων του για να μπορέσει να βοηθήσει και προστατέψει την οικογένεια του και τους συμπολίτες του όταν χρειαστεί. Η μακροχρόνια εκπαίδευση όμως συνδυάζει όλα τα παραπάνω και δημιουργεί έναν ενεργό πολίτη στο επίπεδο της γειτονιάς-κοινότητας Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η εγγύηση της ισότιμης και αμερόληπτης συμμετοχής όπου το κάθε μέλος του Jishudo έχει ίδιες ευκαιρίες να πάρει μέρος ενεργά στη διαδικασία και να του δίνεται η δυνατότητα να επηρεάζει και παίρνει μέρος στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και διοίκησης. Και φυσικά η εγγύηση ότι κάθε συμμετέχων μπορεί να προστατεύει το προσωπικό του/της συμφέρον μέσω συσκέψεων και ανοικτής πρόσβασης σε όλα τα θέματα της συλλογικής προσπάθειας. Εν κατακλείδι, η μακροχρόνια εκπαίδευση των νέων της Ιαπωνίας σε θέματα πολιτικής προστασίας και η παράδοση κοινοτισμού είναι τα βασικά στοιχεία επιτυχίας. Η Ελληνική πραγματικότητα Είναι γεγονός ότι στη χώρα μας έχει οικτρά αποτύχει κάθε οργανωμένη κινητοποιήσει τοπικών κοινωνιών σε περιόδους εκτάκτων αναγκών. Και αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους. Η παντελής έλλειψη εκπαίδευσης σε θέματα πολιτικής προστασίας σε όλα τα επίπεδα της παιδείας. Ο κομματισμός που έχει διαλύσει κάθε τοπική συλλογική προσπάθεια. Ο παραδοσιακός Ελληνικός κοινοτισμός, δηλ. ενεργή αμερόληπτη συμμετοχή του πολίτη στα της κοινότητας του, που είχε φτάσει σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα και διέσωσε τις τοπικές κοινωνίες και τον Ελληνισμό γενικότερα στην μακροχρόνια ιστορία του, εγκαταλείφτηκε και συκοφαντήθηκε. Η εσφαλμένη και μονομερής πολιτική φιλοσοφία των ελιτιστικών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ), που δεν έχουν καμία σχέση με τις τοπικές κοινωνίες και την Ελληνική παράδοση κοινοτισμού, και που κυριάρχησε στη χώρα μας τα τελευταία 30 χρόνια, ώθησε στην αδράνεια τους πολίτες. Πάνω από όλα όμως οι πολίτες εκπαιδεύονται και διαπαιδαγωγούνται μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα τις κάθε χώρας. Η χώρα μας δεν πρέπει να αντιγράφει πιστά ξένα συστήματα και παραδόσεις, αλλά να παίρνει ότι καλύτερο και νέες ιδέες από αυτά, και να τις προσαρμόζει στις Ελληνικές ανάγκες και στην παράδοση του λαού μας. Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη, τώρα στην πολύ δύσκολη περίοδο που έρχεται για την Ελληνική κοινωνία, να εισαχθούν από την επόμενη σχολική χρονιά τα μαθήματα της πολιτικής προστασίας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Σε συνεργασία με τους δασκάλους μας, την πυροσβεστική, τον ερυθρό σταυρό, το στρατό, την αστυνομία, τους γιατρούς του ΕΣΥ, και όποιον άλλο μπορεί να συμβάλει. Μια τέτοια εκπαίδευση, σε συνδυασμό με τις τοπικές αυτόνομες ακομμάτιστες οργανώσεις γειτονιάς για προστασία από φυσικές καταστροφές, όχι μόνο θα δημιουργήσει χρήσιμους ενεργούς πολίτες αλλά και θα καλλιεργήσει και εμπεδώσει το αίσθημα της συμμετοχής στην τοπική κοινωνία, το αίσθημα ότι ανήκει στην γειτονιά-κοινότητά του, και το σημαντικότερο, θα θωρακίσει την κοινωνικής συνοχή που τόσο θα έχει ανάγκη η χώρα μας στα επόμενα δύσκολα και κρίσιμα χρόνια.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα « Ο Κόσμος του Επενδυτή», 28-30 Οκτωβρίου 2011.
